Elke dinsdag ben ik voor het nieuws van 11 uur te gast in het KRO NCRV programma Spraakmakers op Radio 1 om actuele ontwikkelingen op het gebied van architectuur en stedelijk leven te bespreken. Deze week: steden wapenen zich tegen massatoerisme, zoals Venetië die poortjes naar de binnenstad heeft geplaatst.

Vandaag -1 mei, dag van de Arbeid- is het een nationale feestdag in onder meer Italië. Dat belooft een hele drukke dag te worden in een stad als Venetië. De politie kan nu het centrum met toegangspoorten afsluiten om de massa’s toeristen om te leiden. De stad als pretpark – dat voorzag ik al in 2002 in mijn boek ‘Pret: Leisure en Landschap’. Poortjes: is dat het voorland van de Amsterdamse binnenstad?

De poortjes in Venetië staan in de buurt van het busstation en bij het treinstation. Als het te druk wordt kan de politie ze sluiten. De inwoners mogen erdoorheen, de toeristen worden dan omgeleid, op weg naar het San Marco plein. Boze bewoners hebben die weekend geprobeerd ze weg te halen, maar de burgemeester heeft ingegrepen en ze weer terug laten plaatsten. Ze zijn nog niet daadwerkelijk gesloten geweest. Ik ben er eind deze maand voor de Architectuurbiennale, ben benieuwd wat ik dan zie.

De stad gaat vaker afgesloten worden, met poortjes of door toegang te vragen. Vorig jaar heeft Venetië besloten in de toekomst toegang te heffen tot het San Marco plein. In Amsterdam heeft de politie de Kalverstraat al twee keer afgesloten uit vrees voor paniek, omdat het er zo druk was dat mensen de winkels niet uit konden. De Franse vestingstad Carcassonne – een UNESCO Werelderfgoed site, net als de Amsterdamse binnenstad – vraagt al 9 euro toegang tot de muren en het kasteel.

Het toerisme groeit en groeit, dat zagen we dit weekend ook met Koningsdag. Als het zo doorgaat, met zeg maar 5% groei per jaar, komen er in 2025 bijna 29 miljoen mensen per jaar naar Nederland. De meesten gaan naar de hoofdstad, die zelf nog geen miljoen inwoners heeft. Amsterdam is weliswaar klein, maar begint een serieuze speler te worden in het netwerk van global cities. Het effect van deze overweldigende aantallen is dat de stad wordt ervaren als een commercieel product in plaats van een woonplaats waar mensen hun levens leiden, met alle emotionele associaties vandien.

Het is een wonderlijk dilemma dat met die poortjes wordt opgeroepen. Enerzijds zijn ze bedoeld om te garanderen dat de bewoners niet in de verdrukking komen in de massa’s toeristen. Maar anderzijds hebben de bewoners pas dan écht het gevoel in een pretpark te leven, vandaar de woede die weekend in Venetië.

Van journalist bij De Groene Amsterdammer Floor Milikowski verscheen onlangs het boek Van Wie is de stad, over het massatoerisme. Zij staat duidelijk aan de kant van de bewoners. Zij heeft veel mensen gesproken die zich voor de stad hebben ingespannen, en nu zien dat de economie weer goed gaat en het grote geld het voor het zeggen heeft. Er is steeds minder plek voor het onverwachte, het onvoorspelbare, het tijdelijke dat Amsterdam juist zo bijzonder maakt. Een van de mooiste uitspraken vond ik die van Kim Tuin, oud-directeur van de NDSM-werf, die tegen haar zei: “Er is méér waarde dan een vierkante meter prijs.” De stad driegt slachtoffer te worden van het eigen succes.

Steden nemen allerlei maatregelen om de toeristenstromen in te dammen. Zo maakt Amsterdam al geen reclame meer in het buitenland. De gemeente probeert ook de drukte te spreiden, door attracties buiten de stad te herbenoemen als Amsterdam Beach (=Zandvoort) of Amsterdam Castle (= Muiderslot).

Er is ook een rem op de souvenirwinkels gezet. Je ziet nu overal in de stad winkels oppoppen met Old Amsterdam cheese, al voorverpakt zodat het zo mee kan in de koffer. De uitbaters zeggen natuurlijk: hoezo toeristenwinkel, wij verkopen gewoon Hollandse kaas, ook aan Hollanders!

En natuurlijk is de verhuur van woningen via AirBNB een issue. De gemeente is er trots op dat ze met AirBNB afspraken heeft gemaakt, maar Palma de Mallorca heeft verhuur aan toeristen gewoon verboden en er een boete van 40.000 euro op gezet. Dan moeten wij dat toch ook kunnen?