Elke dinsdag ben ik voor het nieuws van 11 uur te gast in het KRO-NCRV programma Spraakmakers op Radio 1 om actuele ontwikkelingen op het gebied van architectuur en stedelijk leven te bespreken. Deze week: mijn talkshow Stadsleven, die deze maand gaat over hoe het activisme sinds het oproerjaar 1968 is veranderd. Van barricade tot hashtag.

Verzengende verliefdheid

Het verschil met de protestcultuur van vijfitg jaar geleden is dat je toen zelf veel tijd en moeite moest investeren in het opbouwen van een community. Stencils drukken, mensen mobiliseren. Allemaal best bewerkelijk. Tegenwoordig is dat veel makkelijker: met een hashtag als #metoo of #blacklivesmatter kun je heel veel mensen bereiken en al snel een enorme massa op de been brengen. Het bereik is vele malen groter maar de betrokkenheid minder. De coalities zijn daarmee vluchtiger.

#metoo #neveragain #oneless

Kijk maar naar #MeToo. Eventjes stond de wereld op z’n kop, en #metoo heeft van alle recente bewegingen nog het meeste daadwerkelijke effect gehad, maar de aandacht zakt toch al snel weer weg. Na de recente schietpartij op een Amerikaanse school in Texas kwam de hashtag #neveragain op, en als vervolg #oneless, van wapenbezitters die hun wapen door midden zaagden. Heel mediageniek allemaal.

De technologische revolutie maakt de huidige protestbewegingen niet per se minder effectief, maar wel anders. Ze komen razendsnel op, vaak in reactie op een heftige gebeurtenis, maar zakken ook snel weer weg. Socioloog Justus Uitermark, een van de sprekers in Stadsleven, vergelijkt het met een verzengende verliefdheid, die razendsnel opvlamt maar soms ook snel weer uitdooft.

Liever rebel dan activist

Je hoeft niet meer de straat op, je hoeft niet meer jaren van je leven te investeren in de zaak waar je tegen in opstand komt. In 1968, dus 50 jaar geleden, móest je de straat op om je stem te laten horen. Eva Rovers, die komt spreken over haar boek Practivisme, zegt dat ‘activisme’ bijna een scheldwoord is geworden, dat naar sekten en geweld riekt. Je kunt tegenwoordig beter ‘rebels’ zijn. In dat boek biedt ze acht adviezen aan wat zij noemt ‘de huiskameractivist’, mensen die zich wel opwinden over misstanden maar dan niet veel meer doen dan een online petitie ondertekenen vanaf hun laptop op schoot.

Een belangrijk  verschil met de jaren zestig is de rol van leiderschap. Volgens Justus Uitermark is de protestcultuur van nu bijna dwangmatig egalitair. In de social media mag iedereen zich uiten, dus mag er geen leider zijn – maar je hebt altijd mensen die van nature het voortouw nemen. Eva Rovers gaat nog verder. Zij zegt dat het in veel hedendaagse protestbewegingen haast belangrijker is om leiderloos te zijn, dan om je doel te bereiken. De social media bieden grote vrijheid voor iedereen om alles te zeggen, maar tegelijkertijd houdt iedereen elkaar de hele tijd in de gaten, dus dat nodigt niet echt uit tot het innemen van radicale posities. Uiteindelijk is dat slecht nieuws voor een protestbeweging die de wereld wil veranderen.