Wat gaan we doen als het niet meer lukt om het water buiten te houden? Nederland gaat prat op eeuwen van expertise, maar het is de vraag wat je daaraan hebt als de zeespiegel meters rijst en het ’s zomers steeds droger wordt. Wat als west-Nederland onder water loopt?  Hebben we een plan B?

We vinden het de normaalste zaak van de wereld: in Nederland vloeit er 24/7 schoon, lekker drinkwater uit de kraan. We zijn gulle gebruikers – van dat drinkwater drinken we een beetje, het leeuwendeel spoelen we zorgeloos weg onder douche, via de wc, we sproeien de tuin en wassen de auto ermee.

Wie Nederland zegt, zegt dijken. ‘Dankzij de dijken’ zingt Freek de Jonge met de Nits. De dijk is een geweldig staaltje oer-Hollandse ingenieursvernuft – maar ook een domme hoop aarde. Wat doen we met de dijken nu de zeespiegel rijst? Rijzen de dijken mee? De Afsluitdijk wel: na 90 jaar wordt deze icoon van de Nederlandse waterbeheersing breder en hoger. De ecologie krijgt ook een steun in de rug: onder de Afsluitdijk door komt er na die 90 jaar een ‘rivier’ voor de vissen die van de zoute Waddenzee naar het zoete IJsselmeer om te paaien. Maar in het pittoreske plaatsje Durgerdam vlak boven Amsterdam weet niemand hoe het moet met de dijkversteviging, vertelt inwoonster Marianne van Leeuwen. De burgers gaan niet zomaar mee in de veiligheidsbenadering van de overheid – dus wordt de beslissing tien jaar uitgesteld. Een dijk kan ook land art zijn, zoals de ‘slapende’ dijk tussen Almere en Lelystad. Architect Dingeman Deijs en componist Jolle Roelofs hebben de geschiedenis van deze Knardijk in een muzikale tijdsreis vervat. Hoe dat eruit ziet, en hoe het voelt om languit ín een dijk te liggen, hoor je in deze 7e aflevering van Nattigheid: ‘Duizenden dijken: vernuft en verzet’.

De Slapende Dijk: een muzikale reis door de tijd

Een dijk kan zo veel meer zijn dan een domme hoop aarde, vindt architect Dingeman Deijs. Hij houdt zich al jaren bezig met innovatie van dit oeroude concept. Voor Dordrecht bijvoorbeeld bedacht hij een dijk met een raam erin. Zijn nieuwste project is een ingreep in de Slapende Dijk, een dijk van twintig kilometer lang die in de jaren vijftig is aangelegd in de Flevopolder, waar Dingeman zelf is geboren en getogen. De dijk scheidde het water in tweeën zodat eerst de ene kant, daarna de andere kon worden leeggepompt.

Hij heeft een sleuf van een meter diep in de bovenkant van de dijk laten graven waarbij elke knik een fase in het leven van de dijk vertegenwoordigt. Componist Jolle Roelofs heeft daar muziek bij gecomponeerd waarbij ieder tijdperk net anders is, van de naooorlogse jaren tot en met de toekomst. De bezoeker wordt uitgenodigd om al luisterend ín de dijk te gaan zitten en soms zelfs liggen, om deze bijzondere sense of place te ervaren.

Onder de foto’s vind je een diagram dat de opeenvolgende tijdvakken van de Slapende Dijk aangeven. Terwijl je kijkt en leest kun je hier ook de muziek beluisteren die Jolle Roelofs heeft gecomponeerd om je op deze tijdreis te begeleiden:

Droogte? In nat Nederland? Het was in 2018 en 2019 al droog en nu hebben we in mei van 2022 dat record al gebroken. Het waterland wordt droogteland. Zelfs Arjen Lubach heeft het erover in zijn Avondshow! De droogte heeft impact op bijna alles: de landbouw, de natuur, de dijken, het drinkwater, op de funderingen van onze huizen, en zeker op de toch al hoge voedselprijzen. Maar deze uitdaging doet óók innoveren. De binnenvaart bouwt schepen voor laagwater. En Rotterdam, die maar drie maanden drinkwater op voorraad heeft, kijkt naar manieren om regenwater op te slaan en bewaren voor droge tijden. Ideeën genoeg in deze aflevering van Nattigheid. 

Na de zomerstop gaat Nattigheid weer verder op dinsdag 13 september, met ‘Duizend dijken’. Tot dan!

www.nattigheid.nl | https://www.gids.tv/video/444238/de-avondshow-met-arjen-lubach-nederland-is-te-droog | www.nederlanddroogteland.nl | rotterdamsweerwoord.nl/ | www.concordiadamen.com/news/tewaterlating1etanker

In beeld: waterland wordt droogteland

Volkskrant-fotograaf Marcel van den Bergh volgt al jaren de droogte in Nederland. Alles komt er langs: woonboten die droogvallen en waarvan de leidingen breken, natuurbranden, laag water in de rivieren, mensen en dieren op zoek naar verkoeling, sterk vermagender dieren die onvoldoende eten kunnen vinden, landbouwwerktuigen die enorme stofwolken opwerpen. Dat laatste beeld siert het omslag van het boek ‘Nederland Droogteland’ door wetenschapsjournalist René Didde. Hieronder een selectie van enkele van zijn beelden:

17-7-2019, Nederland, Otterlo
Brand op de Hoge Veluwe ivm langdurige droogte. 12-11-2015, Nederland, Nijmegen
Extreem laag water in de Rijn legt van alles bloot. Everzwijnen op de Hoge Veluwe zijn sterk vermagerd doordat ze door de droogte te weinig voedsel kunnen vinden, 2018 Boer aan het werk in droge tijden in Appeltern, 2018

Sponstuin van De Urbanisten in havengebied Rotterdam

Het oude havengebied van Rotterdam, de Merwe-Vierhavens oftewel M4H, is een verzamelplaats van allerlei experimenten en initiatieven op het gebied van kunst en stedelijk leven. Kunstenaar Joep van Lieshout heeft er een enorme complex met ateliers en tentoonstellingsruimten, hier is het Dakpark aangelegd en ook de Sponstuin. Florian Boer en Dirk van Peijpe van De Urbanisten hebben dit experiment ontwikkeld in samenwerking met de gemeente en met de Voedseltuin om te kijken hoe we slimmer water kunnen opvangen én vasthouden voor droge tijden. De tuin moet ook de biodiversiteit een handje helpen.

“Het stadsgroen moet werken als een spons”, vertelt Dirk van Peijpe. “Een spons kan water snel opnemen en tijdelijk vasthouden, waarna het geleidelijk aan weer in de bodem kan worden opgenomen. Daarmee kun je de extremen van het klimaat beheersen.”

De Sponstuin bestaat uit een aantal verschillende soorten beplanting en ook verschillende grondsoorten die in uiteenlopend delen van Nederland voorkomen, zoals veen, klei en zand. Eén grondsoort is eraan toegevoegd: puin.

Nederland leeft niet alleen mét het water, maar in toenemende mate óp het water. In de werkende haven van Rotterdam drijven 40 koeien op het platform van de Floating Farm – zo blijft het voedsel dicht bij de stad. Dat drijvend bouwen en wonen – en boeren – is niet alleen handig, het is ook bittere noodzaak, vindt Rutger de Graaf van Blue 21. En wat als in 2121 heel west-Nederland onder water ligt? Ja, dat wordt zeker een chaos, zegt hoogleraar veranderkunde aan de Erasmus Jan Rotmans, maar die chaos moeten we omarmen. “Dan wordt het water een ontwikkelingspartner, een bondgenoot.”

Op nattigheid.nl vind je onder meer het volledige interview met Jan Rotmans, foto- en videoreportages over de Floating Farm en een uitzending van kinderwetenschapsprogramma Het Klokhuis over de drijvende stad Space@Sea, en een video die laat zien hoe de drijvende steden van Blue 21 eruit moeten komen te zien.

https://floatingfarm.nl/ | https://www.blue21.nl/ | www.janrotmans.nl

Het Klokhuis: Space@Sea

In zijn golfbassin heeft het Marine Research Institute Nederland een proef gedaan met een model van Space@Sea, een modulaire drijvende eiland. Zeventien Europese partners willen hiermee duurzame en betaalbare ruimte op zee mogelijk maken met weinig impact op het milieu. Kinderwetenschapsprogramma Het Klokhuis wijdde er een mooie uitzending aan. Een van die partners is Blue 21, het bedrijf van Rutger de Graaf die je hoort in de aflevering ‘Leven op het water’ van de podcast Nattigheid. “Met de kennis die we in het Space@Sea project opbouwen kunnen we stap voor stap deze technologie toepassen richting grootschalige nederzettingen op zee.”

Wat kun je zoal met z’n drijvende stad? Het project onderzoekt vier toepassingen. Een EnergyHub@Sea, bijvoorbeeld, een drijvend hotel en onderhoudshub voor mensen die werken aan windmolens op zee. Living@Sea onderzoekt de haalbaarheid van het wonen in zo’n drijvende stad, Farming@Sea kijkt de mogelijkheden voor aquacultuur, dat wil zeggen de teelt van algen, zeewier, mosselen en vis. En tenslotte is het vanuit Transport&Logistics@Sea (T&L@Sea) de vraag of deze drijvende modules een alternatief kunnen zijn voor container terminals op het land.

Bekijk hier de uitzending

Floating Farm: koeien in de haven van Rotterdam

Peter van Wingerden komt oorspronkelijk uit de IT-wereld, maar samen met zijn vrouw Minke heeft hij nu de eerste drijvende boerderij te wereld, in de haven van Rotterdam. Het eten voor zijn veertig roodbonte koeien komt uit de stad, zoals oud brood en bierborstel, een voedzaam product dat overblijft van het lokaal bierbrouwen. En hun melk, kaas en yogurt gaan terug naar de stad toe. “Dit idee kun je overal in de wereld toepassen.”

Zo ziet het eruit bij de Floating Farm. De koeien staan rustig hun hooi naar binnen te werken, je hoort het vredige gesnuif en gekauw en af en toe een scheepstoeter in de verte. Oprichter Peter van Wingerden vertelt me kort over de drie soorten robots waarmee deze moderne boerderij de dieren verzorgt:

Hieronder een aantal foto’s van de Floating Farm. Uit de stad komen oa sinaasappelschillen, oud brood en over-datum groenten die de koeien eten. Op de platforms onder de koeien wordt de melk tot kaas gemaakt. En buiten op het terrein is de winkel waar je allerlei producten van kleine Rotterdamse producenten kunt kopen.

Peter van Wingerden was bij de launch van de podcast Nattigheid op 22 maart in het Scheepvaartmuseum, om over het hoe en waarom van de Floating Farm te vertellen. Hier kun je zijn verhaal horen en bekijken: